اجزای جمله در زبان فارسی شامل نهاد، گزاره، مفعول، متمم، مسند و قید میباشد. در ادامه هر یک از این اجزا و روش تشخیص آنها توضیح داده میشود:
نهاد: نهاد یا فاعل، بخشی از جمله است که عمل یا حالت را انجام میدهد یا به آن نسبت داده میشود. معمولاً با پرسیدن 'چه کسی؟' یا 'چه چیزی؟' قبل از فعل میتوان نهاد را پیدا کرد.
مثال: در جمله 'علی کتاب را خواند'، 'علی' نهاد است.
گزاره: بخشی از جمله که درباره نهاد اطلاعاتی ارائه میدهد و معمولاً شامل فعل میشود. برای پیدا کردن گزاره، کافی است نهاد را از جمله حذف کنید؛ باقیمانده جمله گزاره است.
مثال: در جمله 'علی کتاب را خواند'، 'کتاب را خواند' گزاره است.
مفعول: مفعول بخشی از جمله است که عمل فعل بر روی آن انجام میشود. معمولاً با پرسیدن 'چه چیزی را؟' یا 'چه کسی را؟' میتوان مفعول را تشخیص داد.
مثال: در جمله 'علی کتاب را خواند'، 'کتاب' مفعول است.
متمم: متمم جملهای است که برای تکمیل معنی فعل به کار میرود و معمولاً با حروف اضافه همراه است. با پرسیدن 'به چه چیزی؟'، 'از چه چیزی؟'، 'در چه چیزی؟' و مانند اینها میتوان متمم را پیدا کرد.
مثال: در جمله 'علی به مدرسه رفت'، 'به مدرسه' متمم است.
مسند: مسند بخشی از جمله است که حالتی را به نهاد نسبت میدهد و معمولاً با افعال ربطی مانند 'است' و 'بود' میآید. با پرسیدن 'چگونه است؟' یا 'چگونه بود؟' میتوان مسند را تشخیص داد.
مثال: در جمله 'علی خوشحال است'، 'خوشحال' مسند است.
قید: قید بخشی از جمله است که توضیح بیشتری درباره زمان، مکان، حالت، علت و ... میدهد. با پرسیدن 'چگونه؟'، 'کجا؟'، 'چرا؟'، 'چه وقت؟' و مانند اینها میتوان قید را پیدا کرد.
مثال: در جمله 'علی دیروز به مدرسه رفت'، 'دیروز' قید زمان است.
با شناخت این اجزا و روشهای تشخیص آنها، میتوانید به تحلیل دقیقتری از جملات فارسی بپردازید.