جواب معرکه
آرایه ایهام به آرایهای گفته میشود که واژه یا عبارتی، حداقل دو معنی در شعر یا نثر داشته باشد، به گونه ای که یکی از معانی آن نزدیک به ذهن و معنی دیگرش دور از ذهن است.
هر دو معنی آن کاربرد دارد، با این تفاوت که یکی از معنیها زودتر به ذهن شما می رسد و معنی دیگر با کمی فکرکردن به ذهن تان خطور می کند. در واقع می توان گفت معنی دور کلمه، پشت شکل ظاهری آن پنهان شده است.
← ایهام در لغت
ایهام از ریشه وهم گرفته شده و در لغت به معنای به شک انداختن و به گمان افکندن است.
مثالی از علامه طباطبایی:
پیاپی بکش جام و سرگرم باش
بهل گر بگیرند بیکارها
● در این بیت، سرگرم، دو معنی مشغول باش و گرم و پرنشاط باش دارد.
ابتدا هر دو معنی را در شعر جایگزین میکنیم، اگر دیدید با هر دو معنی شعر قابل قبول است، پس کلمه سرگرم ایهام دارد.
نمونه ای از رودکی:
بوی جوی مولیان آید همی
بوی یار مهربان آید همی
● در این بیت، بو، دو معنی عطر و رایحه و آرزو را دارد.
● هر دو معنا را در شعر جایگزین میکنید. وقتی معنی دوم یعنی «آرزو» را در شعر جایگزین میکنید، متوجه میشوید که این معنا منطقی و قابل قبول نیست؛ بنابراین این بیت ایهام ندارد.
مثالی از حافظ:
گفتم که بوی زلفت گمراه عالمم کرد
گفتا اگر بدانی هم اوت رهبر آید
در این بیت، بو، دو معنی عطر و رایحه و آرزو را دارد.
متوجه شدید که هر دو معنی قابل قبول و منطقی است، بنابراین بو در این جا ایهام دارد.
نکته:
اگر واژه ای دو معنایی، در شعر دیدید، اما فقط یکی از معانی آن را پذیرفتید، آرایه ایهام نداریم. به این دلیل که در ایهام هر دو معنی باید قابل قبول باشد.