بابهای ثلاثی مزید
فعل اصلش ( اولین صیغه ی ماضی آن ) سه حرفی است که به آن ‹‹ ثلاثی مجرد ›› می گویند .
مانند : ضَرَبَ ، جَعَلَ ، جَلَسَ
و یا به اصلش(اولین صیغه ی ماضی آن) یک یا دو یا سه حرف اضافه می شود که به آن ‹‹ ثلاثی مزید›› می گویند.
مانند : اجلس ، نَزَّلَ
اوزان افعال ثلاثی مزید :
1- باب اِفعال : کلیه ی فعل های ثلاثی مجرد اگر به باب افعال بروند بر وزن های زیر می آیند .
ماضی مضارع مصدر امرمخاطب
اَفْعَلَ یُفْعِلُ اِفْعال اَفْعِلْ
باب‹‹ اِفعال ›› برای متعدی کردن فعل های ثلاثی مجرد لازم بکار می رود .
مانند : جَلَسَ : ( نشست ) اَجْلَسَ : ( نشاند ) نَزَلَ : ( نازل شد ) اَنْزَلَ : ( نازل کرد )
اما این باب گاهی بصورت لازم هم بکار می رود .
مانند : قد اَفْلَحَ : ( رستگار شده است ) اَقْبَلَ : ( جلو آمد ) اَدْبَرَ : ( پشت کرد )
تذکر : همزه ی امر در این باب ‹‹ مفتوح›› است و همزه ی قطع می باشد لذا در وسط کلام خوانده می شود .
مانند : فَاَنْزِلْ
2- باب ‹‹ تَفْعِیل ›› :
ماضی مضارع
مصدر امرمخاطب
فَعَّلَ یُفَعِّلُ تَفْعِیل فَعِّلْ
دو معنی از معانی باب تفیعل :
1- متعدی کردن : نَزَلَ : ( نازل شد ) نَزَّلَ : ( نازل کرد )
2- نسبت : یعنی نسبت دادن اصل فعل به کسی :
کَذَّبَ : ( نسبت دروغ داد ) کَفَّرَ : ( تکفیر کرد ) یا ( نسبت کفر داد )
3- باب ‹‹ مُفاعَلَة ›› :
ماضی مضارع مصدر امرمخاطب
فَاعَلَ یُفاعِلُ مُفاعَلَة فَاعِلْ
باب مفاعله معنای مشارکت به فعل می دهد .
ضارَبَ : (... .. با ............ زد وخورد کرد .) کاتَبَ : ( ......... با ......... نامه نگاری کرد. )
ضَاحَکَ عَلِیٌّ حَسَناً : ( علی حسن را خنداند و خندانیده شد . ) جاهِدِ الکُفّارَ : ( با کفار جهاد کن )
باب مفاعله اغلب متعدی است و معادل فارسی آن اغلب با حرف اضافه ی ‹‹ با ›› به کار می رود .
مانند : جالِسْ العُلَماءَ : ( با دانشمندان همنشینی کن ) شاوِرْ العُقَلا ء َ: ( با خردمندان همنشینی کن )
6
4- باب ‹‹ تَفاعُل›› :
ماضی مضارع مصدر امرمخاطب
تَفاعَلَ یَتَفاعَلُ تَفاعُل تَفاعَل
معنای غالبی باب تفاعل مشارکت می باشد . و در معادل فارسی آن گاهی از ‹‹ با ›› ، ‹‹ باهم ›› ، ‹‹ با یکدیگر ››
و ............. استفاده می شود .
مانند : تَفاخَرَ الرَّجُلانِ :( دو مرد به یکدیگر افتخار کردند) تَناصَرَ زَیدٌ وَ سَعِیدٌ : (زید و سعید یکدیگر را یاری کردند)
تَضارَبَ : ( یکدیگر را زدند . ) تَعاوَنَ : ( یکدیگر را یاری کردند . ) تکاتَبَ : ( با یکدیگر نامه نگاری کردند.)
توضیح : فرق مشارکت تفاعل با مفاعله این است که در تفاعل هر دو طرف کار را به یک اندازه ان