در تشکیل جمع مکسر، ریشه کلمه مفرد شکسته میشود یا حرف یا حروفی به آن اضافه میشود یا از آن کم میشود. هیچ فرمول ثابتی برای تشکیل جمع مکسر وجود ندارد. البته میتوان برای تعدادی از آنها اوزانی را بیان کرد که در ادامه با آنها آشنا میشویم. جمع سالم اغلب از صفت تشکیل میشود، در حالی که جمع شکسته بیشتر از اسم ساخته می شود .
مکسر در لغت بهمعنی شکسته است. این نوع جمع را مکسر یا شکسته میگویند زیرا مفرد آن حفظ نمیشود و بهتعبیری میشکند. شکستگی مفرد شامل تغییر حرکات و افزودن حرف یا حذف حروف است. برای مثال، کلمه «کتاب» را در نظر بگیرید. جمع آن «كُتُب» است كه سه حرف از حروف ريشه مفرد (یعنی ك، ت، ب) در آن حفظ شده است. اما «الف» حذف شده است و حرکات کسره و فتحه در «کِتاب» به ضمه در «کُتُب» تبدیل شدهاند. بهعنوان یک مثال دیگر، کلمه «قَلْب» را در نظر بگیرید. این کلمه سه حرف ریشه دارد که در جمع آن (یعنی قُلُوْب) حفظ میشود. اما میبینیم که حرکات دو حرف اول از فتحه و سکون به ضمه تغییر میکنند. علاوه بر این، حرف «و» به مفرد اضافه میشود.
همانطور که در بخش قبل دیدیم، این نوع تکسیر (شکستگی) یا تغییر در جمع مذکر و مؤنث اتفاق نمیافتد. برای مثال کلمههای مُهَنْدس و مُهَنْدِسَة را در نظر بگیرید. هنگام تبدیل آنها به جمع، هیچ تغییری در شکل مفرد اتفاق نمیافتد و اضافه شدن یا حذف حروف رخ نمیدهد، بلکه تنها پسوند جمع به انتهای آنها افزوده میشود. بدین ترتیب است که جمع این کلمهها، بهترتیب، مُهَنْدِسُوْن و مُهَنْدِسَات خواهد بود.
انواع جمع مکسر در عربی
جمع مکسر در عربی به دو دسته تقسیم میشود: جمع قِلّه (جَمْعُ القِلَّة) و جمع کَثره (جَمْعُ الکَثْرَة)، جمه قلّه، همانگونه که نامش نشان میدهد برای تعداد اندکی، یعنی از سه تا ده تا بیان میشود. جمع کثره نیز، همانطور که از نامش پیداست، برای سه تا بینهایت به کار میرود. بیقاعده بودن و پیچیدگی جمع مکسر با استفاده از معیار ریختشناسی تا حد زیادی برطرف میشود. در واقع، بیان اوزان به جمع آنها کمک میکند.
تاج لطفا فرمولش همبینه
