جمله مستقل میتواند جمله ساده باشد یا جمله مرکب. جمله مرکب از دو جمله هسته و وابسته تشکیل شده است که جمله هسته بدون جمله وابسته معنی کامل نمیدهد. در جملات مرکب، جمله هسته و جمله وابسته از طریق حرف ربط یا پیوندهای وابسته ساز به هم مرتبط میشوند.
جملات ساده نیز گاهی با پیوندهایی به هم مرتبط میشوند که پیوندهای همپایه ساز هستند و جملات را به هم وابسته نمیکنند و جملات بین این پیوندها با هم یکسان هستند. پس؛
حروف ربط یا پیوندها دو گونه هستند:
الف- پیوندهای وابسته ساز
(که، چون، تا، اگر، زیرا ، همین که، گرچه، با اینکه، وقتی که، هنگامی که) این پیوندها همراه با جمله های وابسته به کار میروند.
مثال:
۱) همۀ حضّار یک صدا تصدیق کردند که تخلصی بس به جاست.
جملۀ پایه یا هسته: همۀ حضّار یک صدا تصدیق کردند.
جملۀ پیرو یا وابسته ساز: که تخلّصی بس به جاست
۲) تا درس نخوانی، موفق نمیشوی. (جمله مستقل مرکب)
جملۀ پایه یا هسته: موفق نمیشوی
جملۀ پیرو یا وابسته ساز: تا (وقتی که) درس نخوانی.
** نکته: پیوندهای پرکاربرد مانند «که »و «تا» گاهی از جمله حذف میشوند ولی بالقوه وجود دارند:
قرار شد جشنی عظیم در شهر به پا شود = قرار شد تا جشنی عظیم در شهر به پا شود
پیوندهای همپایه ساز
(و، یا، اما، ولی) بین دو جملۀ همپایه و مستقل به کار میروند.
مثال:
رتبه های بالا را وعده بگیر و مابقی را نقدا خط بکش.
** نکته: پیوندهای همپایه ساز دو نوع هستند. دسته اول فقط بین دو جمله قرار میگیرند اما دسته دوم پیوندهایی هستند که هم ابتدای اولین جمله میایند و هم پیش از جمله دوم.
پیوندهایی مثل: (هم…هم…)- (چه… چه…)- (یا…یا…) -(نه… نه…) – (خواه… خواه…) -(نه تنها… بلکه…)
مثال:
او هم درس میخواند هم کار میکند
او نه تنها درس میخواند بلکه کار هم میکند
** نکته: جمله های که بین آنها پیوندهای همپایه ساز بیاید، درمستقل بودن، پایه بودن یا پیرو بودن یکسان هستند؛ یعنی:
اگر جمله اول مستقل باشد و جمله بعدی با آن همپایه شود، آن هم مستقل است.
اگر جمله اول پایه باشد؛ جمله دوم هم، پایه است
و اگرجمله اول پیرو باشد جمله دوم نیز،پیرو است
نمونه:
من درس میخوانم و او کار میکند.
اگر او درس بخواند من کار میکنم و به او کمک میکنم.
معرکه یادت نره