تربیت در قرآن
بحث تربیت فرزند در قرآن به صورت یک منشور تربیتی، در ده بند از زبان لقمان حکیم در سوره لقمان ارائه شده است. سوره لقمان با این آیه شروع میشود:
«بسمِ اللَّـهِ الرَّحمـنِ الرَّحيمِ * الم * تِلكَ آياتُ الكِتابِ الحَكيمِ»
این عباراتی که در پیش رو دارید آیات کتاب حکیم الهی است.
هر چند همه قرآن حکیم است، امّا اینجا روی کلمه حکمت تکیه میشود یعنی مباحث این سوره درباره حکمت است. قبل از بیان منشور تربیتی که در این سوره مطرح شده است چند نکته در خصوص این سوره و محتوای آن عرض میکنیم.
۱. نکته اول اینکه مباحث تربیتی که در این سوره مطرح میشود بحثی حکیمانه است، چون تربیت شکلهای متفاوتی دارد و راههای متعددی نیز برای آن ارائه شده است. به علاوه اهداف مختلفی در تربیت وجود دارد، اما هدف در این سوره ، هدف حکیمانهای است.
۲. نکته دوم اینکه این اهداف حکیمانه و این تربیت حکیمانه در این سوره از زبان لقمان حکیم مطرح میشود. لقمان یک حکیم الهی بود. در همین سوره، لقمان را اینگونه معرّفی میکند:
«وَ لَقَد آتَينا لُقمانَ الحِكمَةَ أَنِ اشكُر لِلَّـهِ»[1]
ما به لقمان حکمت آموختیم و آن حکمت این است که شاکر خدا باش و خدا را سپاسگزاری کن.
پس بیان این مسائل تربیتی از زبان لقمانی است که خدا به او حکمت آموخته است و میدانیم حکمت به همه داده نمیشود. در سوره بقره میفرماید:
«يُؤتِي الحِكمَةَ مَن يَشاءُ وَ مَن يُؤتَ الحِكمَةَ فَقَد أوتِيَ خَيرًا كَثيرًا »[2]
خدا به آن کسانی که بخواهد [کسانی که شایسته باشند] حکمت میدهد و اگر به کسی حکمت داده شود، خیر فراوان به او داده شده است.
بنابراین معلوم میشود لقمان شخصیّت شایسته و وارستهای بود که مقام والایی نزد خدای متعال داشت.
۳. و امّا نکته سوم که از این آیات استفاده میشود این است که میفرماید: ما به لقمان حکمت آموختیم و خلاصه آن حکمت این است که خدا را شکرگزاری کن «أَنِ اشكُر لِلَّـهِ»[3]. شکرگزاری در اصطلاح قرآن برای خداوند معادل با بندگی تلقّی شده است که «و َمَن يَشكُر فَإِنَّما يَشكُرُ لِنَفسِهِ»؛ هر کس شکرگزاری کند، به نفع خودش کار کرده است. خدا چیزی به دست نمیآورد.
