در کتاب دین و زندگی دهم، مفهوم رابطه میان عمل و جزای آن به سه گونه ذکر شده است: قرارداد، طبیعی و تجسم عمل. در ادامه، هر یک از این انواع را به صورت مختصر با مثال توضیح میدهیم.
1. **رابطه قراردادی**:
این نوع رابطه زمانی حاصل میشود که میان عمل و جزا توافقی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، نتیجه عمل بهطور خاص و منطقی با عملی که انجام شده است، مرتبط است.
مثال: فرض کنید فردی به شخص دیگری وعده میدهد که اگر در امتحان قبول شود، برای او هدیهای میخرد. در اینجا عمل قبول شدن در امتحان (عمل مثبت) و دریافت هدیه (جزا) بهطور قراردادی با هم مرتبط هستند.
2. **رابطه طبیعی**:
در اینجا عمل و جزا بر اساس روابط طبیعی و منطقی موجود در جهان هستند. به عبارت دیگر، جزای عمل بهطور طبیعی از آن ناشی میشود.
مثال: اگر کسی درختی را قطع کند، تبعاتی نظیر آلودگی محیطزیست و از آسیب به اکوسیستم به وجود میآید. در اینجا عمل قطع درخت و عواقب ناشی از آن (جزا) بهطور طبیعی به هم مرتبط هستند.
3. **رابطه تجسم عمل**:
این نوع رابطه به این معنا است که اعمال انسان در روز قیامت به نوعی تجسم مییابند و هر فرد نتیجه اعمال خود را به وضوح میبیند. در واقع، انسان در آن روز با اعمال خود روبرو میشود و جزای آنها را مشاهده میکند.
مثال: اگر فردی برای کمک به دیگران کوشش کرده باشد، در روز قیامت بر اساس بندگی و احسانی که به مردم کرده است، پاداش و جزای آن را خواهد دید. این تجسم عمل به معنای آن است که نمیتوان از نتیجه اعمال خود فرار کرد و در آن روز همه چیز مشخص و بهروشنی برای فرد نمایان میشود.
به این ترتیب، این سه نوع رابطه میان عمل و جزای آن به خوبی بیانگر تعاملات انسانی و تأثیراتی است که اعمال ما در زندگی و آخرت دارند.