درس۱۱
عزّت و ذلّت
عزّت به معنای نفوذناپذیری و تسلیم نبودن است. وقتی می گویند خداوند عزیز است، معنایش این است که کسی نمی تواند او را مغلوب کند و در ارادهٔ او نفوذ نماید.
واژهٔ ذلّت درست مقابل عزّت قرار دارد و به معنای شکست پذیری و مغلوب و تسلیم بودن است.
بنابر تعاریف فوق انسان عزیز کسی است که در برابر مستکبران و ظالمان و همچنین در مقابل هوی و هوس خویش می ایستد، مقاومت می کند و تسلیم نمی شود. او زیر بار عملی که روحش را آزرده کند و او را حقیر و کوچک سازد، نمی رود.
انسان ذلیل نیز کسی است که در برابر مستکبران و زورگویان تن به خواری می دهد و هر فرمانی را می پذیرد؛ همچنین تسلیم هوی و هوس خویش می شود و هر کاری را که موافق هوی و هوس او باشد انجام می دهد، هر چند که آن کار روحش را به گناه آلوده کند.
اکنون باید ببینیم چگونه می توانیم صفت دوست داشتنی عزّت را در خود تقویت کنیم و از ذلت و و خواری دوری کنیم؟
راه های تقویت عزّت
قرآن کریم و سیرهٔ معصومین راه های زیر را برای تقویت عزت نفس بیان می کنند:
شناخت ارزش خود و نفروختن خویش به بهای اندک
اگر کالای گران قیمتی، مانند طلا داشته باشیم، اما ارزش و قیمت آن را ندانیم، به آسانی فریب می خوریم و آن را به بهای اندک می فروشیم. اما اگر ارزش آن را بدانیم، آن را عزیز می شماریم و به قیمت واقعی می فروشیم و بهای معادل را آن به دست می آوریم.
از همین رو خداوند جایگاه ما انسان ها را در خلقت بیان می کند و می فرماید: ما فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم و بر بسیاری از مخلوقات برتری دادیم. و خطاب به انسان فرموده: ای فرزند آدم، این مخلوقات را برای تو آفریدم و تو را برای خودم.
خداوند به انسان وعدهٔ دیدار داده و بهشتی به وسعت همهٔ آسمان ها و زمین برایش آماده کرده است. بهشتی که در آن انسان به هر آرزویی که تمنا می کند، می رسد؛ حتی به آن زیبایی هایی که خودش نمی شناسد و خدا می داند، دست می یابد.
آیا بهایی ارزشمندتر از این به ذهن انسان خطور می کند؟ آیا کسی می تواند ادعا کند که می تواند بهای بالاتری را برای انسان فرض کند؟
امام علی می فرماید: اِنَّهُ لَیسَ لَنفُسِکُم ثَمَنٌ الَّ الجَنَّةُ فَلَ تَِبیعُوها الّ بهَا : همانا بهایی برای جان شما جز بهشت نیست، پس ]خود را[ به کمتر از آن نفروشید.
توجه به عظمت خداوند و تلاش برای بندگی او
خدایی که خالق تمام هستی است، سرچشمه و منبع همهٔ قدرت ها و عزّت هاست. او وجود شکست ناپذیری است که هیچ کس توانایی ایستادن در برابر قدرت او را ندارد بنابراین، هر کس به دنبال عزت است، باید خود را به این سرچشمه وصل کند.
امیرالمؤمنین علی در وصف انسان هایی که عزت خود را در بندگی خدا یافته اند می فرماید:
خالق جهان در نظر آنان عظیم است.
در نتیجه، غیر خدا در چشم آنان کوچک است.
وقتی که انسان به چنین شناخت و ایمانی رسید، به طور طبیعی تسلیم خدا می شود، بندگی او را می پذیرد و در مقابل غیرخدا عزیز و تسلیم ناپذیر باقی می ماند.
به همین جهت امیرالمؤمنین از ما می خواهد که:
بندهٔ کسی مثل خودت نباش
زیرا خداوند تو را آزاد آفریده است.
اسوه های عزت در برابر ستمگران
پیشوایان ما با تکیه بر بندگی خداوند و پیوند با او توانستند در سخت ترین شرایط، عزت مندانه زندگی کنند و هیچ گاه تن به ذلت و خواری ندهند.
برای مثال، پیامبر اکرم هنگامی که در محاصرهٔ طاقت فرسای مشرکان مکه بود و جز حضرت ابوطالب و حضرت خدیجه و یارانی اندک و فقیر، پشتوانه ای نداشت، به بزرگان مکه که به او وعدهٔ ثروت و قدرت و ریاست بر مکه می دادند، فرمود: اگر اینان خورشید را در دست راستم