زمان فعل
قواعد عربی در مورد زمانها نسبتاً ساده است. برخی از زبانها زمانهای زیادی دارند و در مورد زمان انجام یک عمل و اینکه آیا آن عمل کامل شده است یا خیر بسیار مشخص هستند. دستور زبان عربی در مورد زمان مبهم است و فقط دو زمان اصلی وجود دارد:
گذشته (یا کامل) که در عربی به آن «الماضِي» میگویند.
حال و آینده (یا ناکامل) که در عربی به آن «المَضارِع» میگویند.
زمان ماضی یا گذشته نشان میدهد که فعل پیش از زمان بیان کلام گوینده انجام پذیرفته یا رخ داده است. بدین ترتیب، فعل ماضی در عربی برای برای بیان فعل در زمان گذشته استفاده خواهد شد. زمان مضارع، در سادهترین تعریف، به این معنی است که فعالیت در زمان صحبت یا پس از آن انجام شده یا رخ میدهد. برای مثال، وقتی میگوییم «احمد در حال آمدن است»، بدین معنی است که او اکنون در زمان حال و حین حین صحبت کردن ما دارد میآید.
نکته: دقت کنید که ممکن است در برخی منابع، زمان را به سه دسته گذشته، حال و آینده (مستقبل) تقسیم کنند که البته تفاوتی در اصل قضیه ندارد. زیرا مستقبل را که در دسته مضارع جای دادهایم، بهصورت جدا دستهبندی میکنند.
جنس فعل
منظور از جنس فعل، مذکر یا مؤنث بودن آن است. در برخی از زبانها، مانند زبان فارسی، جنس فعل اهمیتی ندارد و افعال برای هر دو جنس یکسان هستند. اما در زبان عربی اینگونه نیست و فعلها برای جنس مذکر و مؤنث تفاوت دارند.
عدد فعل
عدد فعل، در واقع تعداد افرادی را نشان میدهد که فعل در ارتباط با آنها بیان میشود. میدانیم که در زبان فارسی دو حالت مفرد و جمع برای عدد فعل وجود دارد. اما، در زبان عربی، علاوه بر مفرد و جمع، مثنی نیز وجود دارد که برای دو نفر است. در واقع، میتوان عدد فعل در زبان عربی را به سه دسته زیر تقسیم کرد:
مفرد (بر یک نفر دلالت میکند)
مثنی (بر دو نفر دلالت میکند)
جمع (بر بیش از دو نفر دلالت میکند)
شخص فعل
همانطور که میدانید، هنگام صرف فعل در زبان فارسی، سه شخص را بیان میکنیم: اول شخص برای حالتی که فعل درباره خود گوینده یا خودش و همراهانش است، دوم شخص برای حالتی که فعل خطاب به شخص یا اشخاص مقابل و حاضر است و سوم شخص برای شخص یا اشخاصی که حضور ندارند و فعل درباره آنهاست.
در زبان عربی نیز، شخص یا اشخاصی که فعل بر آنها دلالت میکند، میتوانند غایب، مخاطب یا متکلم باشند. غایب برای شخص یا اشخاصی است که حضور ندارند. مخاطب شخص یا اشخاصی است که حضور دارند و فعل بر آنها دلالت میکند. متکلم نیز برای حالتی است که فعل درباره خود گوینده یا خودش و همراهانش است. برای متکلم، اگر خود شخص باشد، به آن «متکلم وحده» (یعنی گوینده تنها) و اگر چند شخص باشند، به آن «متکلم معالغیر» (یعنی گوینده و همراهانش) میگویند.
نشانه فعل در زبان عربی
در زبان عربی، کلمات به سه دسته تقسیم میشوند: اسم، فعل و حرف. فعل کلمهای است که انجام دادن کاری یا اتفاق افتادن چیزی یا داشتن حالتی در گذشته، حال و آینده را نشان میدهد. عبارتی که در آن فعل وجود نداشته باشد، جمله نیست.
همانگونه که میدانیم، در زبان فارسی، مثلاً برای صرف فعل «رفتن» از ترکیب شناسهها و بن فعل استفاده میکنیم. بهعنوان مثال، صیغههای ماضی ساده این فعل، عبارتند از «رفتم، رفتی، رفت، رفتیم، رفتید، رفتند». در عربی نیز، قواعد تقریباً مشابهی داریم، با جزئیاتی بیشتر.
در قواعد عربی، اسامی و افعال به دو دسته «مَبْنِیّ» و «مُعْرَب» تقسیم میشوند. مَبْنِیّ به این معنی است که بدون توجه به موقعیت آن در جمله، یک پایان ثابت (شکل حرف آخر) وجود د
