بیت اول:
سخن گفتن کی ز بیچارگیست به بیچارگان بباید گریست
نقش کلمات:
- سخن گفتن: فعل (عمل)
- کی: قید زمان سوالی یا ضمیر (که میپرسد چه زمانی)
- ز: حرف اضافه (از)
- بیچارگیست: مصدر + فعل (هست)
- به: حرف اضافه
- بیچارگان: مفعول (کسانی که بیچارهاند)
- بباید: فعل کمکی برای ضرورت (باید)
- گریست: فعل (گریه کردن)
باتوجه به این بیت، نقش اصلی کلمات نشان میدهد که موضوع از بیچارگی و گریه کردن است، یعنی سخن گفتن در مورد بیچارگی، و لازم است به بیچارگان گریه کنیم.
بیت دوم:
مکن دوستی با دروغ آزمای همان نیز با مرد ناپاک رای
نقش کلمات:
- مکن : فعل منفی یا امر (نکن)
- دوستی: اسم (روابط دوستانه)
- با: حرف اضافه
- دروغ: اسم (کذب)
- آزمای: فعل (آزمایش کن)
- همان: ضمیر (آن)
- نیز: قید (همچنین)
- با: حرف اضافه
- مرد: اسم (انسان مرد)
- ناپاک: صفت (نجس، ناپاک)
- رای: اسم یا فعل (در اینجا احتمالا به معنی نظر یا رای)
در این بیت، نقش کلمات نشان دهندهٔ این است که نباید با دروغ دوستی کنیم و همانطور که با دروغ باید آزمایش کنیم، با مرد ناپاک نیز باید در مورد رأی و نظر بسیار محتاط باشیم.
در کل، بیتها دربارهٔ اهمیت صداقت و ضرورت توجه به افراد ناپاک نیست، بلکه هشدار میدهد که در مسیر دوستی و قضاوت، باید مراقب دروغ و ناپاکی باشیم.