انواع مضاف الیه
همانطور که در این مطلب از مجله فرادرس اشاره کردیم، ترکیب اضافی همان مضاف و مضاف الیه است. در واقع، در دستور زبان مضاف و مضافه الیه را «ترکیب اضافی» و صفت و موصوف را «ترکیب وصفی» مینامند. در ادامه، انواع ترکیبهای اضافی را بیان میکنیم
اضافه ملکی
ترکیب اضافی ملکی یا تعلقی، تعلق اسم را به کسی یا چیزی نشان میدهد. مثلاً در ترکیبهای «مداد او»، «درخت جنگل»، «پیراهن حسن» و «شیشه پنجره» تعلقی هستند. برای ترکیبهای اضافی تعلقی میتوانیم به ترتیب، این جملهها را بنویسیم: «جنگل درخت دارد»، «حسن پیراهن دارد» و «پنجره شیشه دارد».
اضافه تخصیصی
در اضافه تخصیصی، کلمهای که به عنوان مضاف میآید، مخصوص مضاف الیه است. برای مثال، در ترکیبهای «کلاس درس» و «زمین ورزش» اضافه تخصیصی داریم.
اضافه توضیحی
در اضافه توضیحی، همانگونه که از نامش بر میآید، مضاف الیه توضیحی برای مضاف است. در این اضافه، مضاف یک اسم عام و مضاف الیه نام آن است. برای مثال، ترکیبهای «خلیج فارس» و «کتاب شاهنامه» توضیحی هستند.
اضافه بیانی
در اضافه بیانی یا جنسی، مضاف الیه جنس و ماهیت مضاف را بیان میکند. برای مثال، «گردنبند طلا» یا «لباس حریر».
اضافه تشبیهی
در اضافه تشبیهی، مضاف و مضاف الیه یک رابطه شباهت را بیان میکنند. در این حالت ممکن است مضاف را به مضاف الیه یا برعکس تشبیه کنند. برای مثال، «ماهِ رخ» یا «لبِ لعل».
اضافه استعاری
در اضافه استعاری نوعی تشبیه وجود دارد و مضاف در معنای غیرحقیقی خود به کار میرود. مثلاً در «رخ مهتاب»، مهتاب به موجودی تشبیه شده که داری رخ است.
اضافه اقترانی
در اضافه اقترانی، میان مضاف و مضاف الیه رابطه مقارنت و همراهی برقرار است. مثلاً در جمله «با چشم رحمت بر ما نظر کن»، ترکیب اضافی «چشم رحمت» یعنی چشمی به نشانه رحمت یا چشمی همراه با رحمت.
اضافه فرزندی
در اضافه فرزندی یا بُنُوّت، مضاف فرزند مضاف الیه است. مثلاً «رستمِ زال» یعنی «رستم پسر زال».
چند نکته درباره مضاف و مضاف الیه
در بخش انتهایی از این مطلب مجله فرادرس چند نکته را درباره مضاف و مضاف الیه بیان میکنیم.نکته ۱: گاهی متمم اسم یا همان مضاف الیه قبل از مضاف میآید و در این حالت در آخر اسم (مضاف) کسره نمیآید. مثلاُ دریاکنار (به معنی کنارِ دریا) یا مسافرخانه (به معنی خانه مسافر).
نکته ۲: گاهی مضاف الیه بدون نشانه کسره پیش از مضاف میآید که به آن «اضافه گسسته» میگوییم. مثلاً در جمله «احمد کیفش قهوهای است» منظور «کیف احمد قهوهای است» است.
نکته ۳: گاهی یک اسم چند متمم دارد. مثلاً «کیف معلم احمد» یا «دیوار خانه همسایه».
نکته ۴: گاهی یک اسم هم صفت دارد و هم متمم (مضاف الیه). در این موارد معمولاً صفت بین اسم و متمم قرار میگیرد. برای مثال، در عبارت «مداد مشکی حسن» متمم «حسن» پس از صفت «مشکی» آمده است.
نکته ۵: ضمایر پس از اسم میتوانند ترکیب مضاف و مضاف الیه بسازند. مثلاً «کتاب او» و «کیف من» ترکیبهای اضافی هستند.
نکته 6: گاهی ضمایر پس از اسم پیوستهاند و ترکیب اضافی میسازند. برای مثال «کتابش» یا «خانهشان» ترکیبهای اضافی هستند.