به نام خداوند جان و خرد / کزین برتر اندیشه بر نگذرد
معنی: به نام خدایی که دو گوهر گران بهای عقل و جان را آفرید که فکر و اندیشه نمی تواند شناختی بیشتر از این از خداوند داشته باشد و بهتر از این او را توصیف کند.آرایه ها و نکات دستوری: نمایی و خدایی قافیه اند و ردیف نداریم / ملک: استعاره از خدا / مصراع اول به آیه ی <الحمدلله رب العالمین> و مصراع دوم به آیه ی ناهدنا الصراط المستقیم، صراط الذین انعمت علیهم> تلمیح دارد. / بیت از شش جمله تشکیل شده است. <الف> در ملکا، حرف ندا و ملک، منادا است.
خداوندِ نام و خداوندِ جای / خداوند روزی ده رهنمای
معنی: خداوند متعال صاحب اسما و صفات و القاب متعدّد و آفریننده ی جا و مکان (عالم هستی) است. اوست که روزی دهنده موجودات عالم و هدایت کننده آنهاست.
آرایه ها و نکات دستوری: جای و رهنمای قافیه اند و ردیف نداریم. / آرایه تکرار در واژه خداوند / در حدیثی اسمای الهی نود و نه مورد ذکر شده است. (إنَّ للّه ِ تِسعَة و تِسعینَ إسماً ) و در دعای جوشن کبیر کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی هزار و یک اسم و صفت الهی آمده است./روزی ده : اشاره به صفت رزّاق بودن الهی است (هو الرّزّاق) / رهنمای: اشاره به هدایتگری خداوند است ( واللّه یهدی مَن یشاء)خداوند کیوان و گَردان سپهر / فروزندهی ماه و ناهید و مهر
معنی: خداوندی که سیاره زحل و آسمان و فلک را آفرید و در آن ماه و سیاره زهره و خورشید را قرار داد.آرایه ها و نکات دستوری: سپهر و مهر < قافیه اند > و ردیف نداریم. / مراعات نظیر (تناسب) در بین کلمات: کیوان، سپهر، ماه، ناهید، مهر
به بینندگان، آفریننده را / نبینی، مَرنجان دو بیننده را
معنی: تلاش برای دیدن خداوند کار بیهوده ای است و این کار جز آزردن و رنجاندن چشم ها، ثمری ندارد.آرایه ها و نکات دستوری: آفریننده و بیننده قافیه اند و را و را ردیف / فردوسی در این بیت به یکی از عقاید مهم اهل تشیّع اشاره کرده است که وجود خداوند متعال با چشم و وجود مادّی قابل درک نیست .( لاتُدرکُهُ الابصارُ و هو یُدرکُ الابصارَ).
نیابد بدو نیز، اندیشه راه / که او برتر از نام و از جایگاه
معنی: فکر و اندیشه آدمی نمی تواند آنگونه که شایسته ی خداوند است او را بشناسد چون ذات پروردگار فراتر از نام ها و مکان ها است.
آرایه ها و نکات دستوری: راه و جایگاه قافیه اند و ردیف نداریم / مفهوم بیت: نامحدود در محدود نمی گنجد.
ستودن نداند کس او را چو هست / میان بندگی را ببایدت بست
معنی: هیچکس نمیتواند خداوند را آنگونه که شایسته اوست ستایش کند، پس فقط باید برای بندگی او آماده بود و اظهار بندگی کرد.آرایه ها و نکات دستوری: هست و بست قافیه اند و ردیف نداریم / آرایه کنایه: میان بندگی کنایه از آماده بودن / مفهوم بیت: وظیفه ی ما میان ما و خدا ، فقط بندگی است.
توانا بوَد هرکه دانا بوَد / زدانش، دل پیر، بُرنا بود
معنی: انسان دانا و آگاه در انجام کارها موفق و پیروز است. آگاهی و دانش سبب شادابی و نشاط دل انسان می شود.آرایه ها و نکات دستوری: دانا و برنا قافیه اند و بود و بود ردیف / آرایه تضاد بین برنا و پیر
